Geneza Imienia
Florian - Imie to wywodzi sie z jezyka lacinskiego od imienia Florus i zostalo
utworzone przy pomocy przyrostka - ianus. Zatem Florianus poczatkowo oznaczal
kogos, kto nalezal do Florusa.
Z gramatycznego punktu widzenia Florianus pochodzi od przymiotnika florus, flora, florum, a uzyte w funkcji nazwy wlasnej znaczy tyle, co kwitnacy. W tym imieniu miesci sie pierwiastek radosci i zycia. Tak sie sklada, ze w kalendarzu liturgicznym wspomnienie sw. Floriana jest umieszczone na poczatku maja (aktualnie 4 maja), kiedy to zaczyna rozwijac sie przyroda i kwitna kwiaty. Niektorzy w etymologii tego imienia dopatruja sie tez pierwiastka wody, zawsze koniecznej dla zycia roslin.
W Polsce imie to pojawilo sie w XII wieku wraz z kultem sw. Floriana, ktory sie rozwinal w zwiazku z otrzymaniem w 1184 roku przez Krakow czesci relikwii Swietego. W XIII wieku uleglo pewnemu przeksztalceniu i przybralo forme Tworian. A. Briikner uwazal, ze przerobki tej dokonano w celu uczynienia tegoz imienia zrozumialym dla Polakow. Jednak nie sposob podac faktycznych przyczyn, dlaczego u nas mieszano imie Florian i Tworzyjan.
Z gramatycznego punktu widzenia Florianus pochodzi od przymiotnika florus, flora, florum, a uzyte w funkcji nazwy wlasnej znaczy tyle, co kwitnacy. W tym imieniu miesci sie pierwiastek radosci i zycia. Tak sie sklada, ze w kalendarzu liturgicznym wspomnienie sw. Floriana jest umieszczone na poczatku maja (aktualnie 4 maja), kiedy to zaczyna rozwijac sie przyroda i kwitna kwiaty. Niektorzy w etymologii tego imienia dopatruja sie tez pierwiastka wody, zawsze koniecznej dla zycia roslin.
W Polsce imie to pojawilo sie w XII wieku wraz z kultem sw. Floriana, ktory sie rozwinal w zwiazku z otrzymaniem w 1184 roku przez Krakow czesci relikwii Swietego. W XIII wieku uleglo pewnemu przeksztalceniu i przybralo forme Tworian. A. Briikner uwazal, ze przerobki tej dokonano w celu uczynienia tegoz imienia zrozumialym dla Polakow. Jednak nie sposob podac faktycznych przyczyn, dlaczego u nas mieszano imie Florian i Tworzyjan.
Obok meskiej formy tego imienia istnieje
jego zenski odpowiednik Floriana lub jego zdrobnienie Florka. Odpowiedniki
obcojezyczne: lac.Florianus; ang., niem. Florian; fr. Florien. Imie to rzadko pojawia sie w
wykazach hagiograficznych.
W VIII
wieku po calej srodkowej Europie rozpowszechnil sie kult sw. Floriana. Nie ma
jednak zadnych zrodel potwierdzajacych historycznosc osoby i wydarzen z jego
zycia. To, co dzis wiemy o sw. Florianie, jest oparte na dziele pt. Passio
Floriani, ktore czesciowo nosi znamiona legendy. Po dokladnym przebadaniu
okazalo sie, ze pewne partie dziela moga byc legenda, a pewne mozna uznac za
historyczne, tzn. opisujace konkretne wydarzenia, ktore mialy miejsce w zyciu,
ale legenda tak sie zrosla z faktami, ze dzis nie sposob oddzielic jedno od
drugiego. Ksiega imion zas podaje, ze imie Florian jest ewidentnie poganskie:
pochodzi od starorzymskiej bogini Flory, ktora w opiece miala kwiaty (po
lacinie flos). Ale swiety Florian nie byl czcicielem rzymskich bogow, tylko
wyznawca Chrystusa, i za to zostal utopiony w Dunaju. Po prawie tysiacu latach
jego szczatki sprowadzono do Krakowa - i wtedy sie okazalo, ze ow swiety chroni
od ognia! Krakow sie palil (jak to w dawnych wiekach), a kosciol sw. Floriana
pozostawal nietkniety. Dlatego u nas Florian zostal patronem strazy pozarnej.
Sw. Florian na kartach historii...
"Sw. Florjanie, miej
ten dom w obronie, niechaj plomieniem od ognia nie chlonie!" - Taki napis, a takze
figure swietego umieszczali na swych kamienicach mieszkancy dawnego Krakowa.
Modlili sie: Sw. Florianie bron nas i strzez od ognia nieszczesnego i
piekielnego, rozpal ogien milosci i dobroci przez Chrystusa Pana Naszego. Amen
a takze Wszechmogacy, wieczny Boze, za wstawiennictwem swietego Floriana,
meczennika, daj nam stlumic plomienie naszych namietnosci i zachowaj nas od
pozarow.
Przybysze niemieccy formulowali te prosbe o opieke w calkiem inny sposob: Heilig Florian, schutze mein Haus und zunde das andere an!, czyli: Sw. Florianie, oszczedz moj dom i podpal inny. Widac panowalo wsrod nich przekonanie, ze bezlitosne plomienie musza zebrac swoje zniwo.
Plaga dawnych miast byly pozary. Co gorsza, o regularnej strazy ogniowej nikomu sie wtedy jeszcze nie snilo, a ciasna zabudowa ulic, brak wodociagow, wreszcie sam material, z ktorego wznoszono domy - glownie drewno i sloma - przekreslaly szanse czlowieka w walce z zywiolem ognia. Nie znaczy to wcale, ze nasi pra, pradziadowie biernie przygladali sie swym trawionym przez plomienie domostwom. Do obrony przed ogniem poprzez sprawowany urzad zobowiazane byly konkretne osoby. W dawnym Krakowie byl to najpierw tzw. hutman ratuszny, ktory o wiele rzeczy w miescie musial miec staranie, a do jego powinnosci nalezalo, aby dla wszystkich przypadkow i rzadu, tak niebezpiecznosci, jako gwaltow, ognia i wszelkiego ochedostwa dla zarazy przez smrody, gnoje i blota, w miescie pilnie dogladal. W czasach nieco pozniejszych sami mieszkancy mieli obowiazek ochrony swych domow przed pozarami. Wlasciciele co dziesiatego domu - stad nazwa "dziesietnicy dozorcow cyrkulowych" - mieli sprawowac dozor nad porzadkami i bezpieczenstwem od ognia w owych dziesieciu domach. Magistrat wydawal przepisy, majace zapobiec pozarom. W kazdej kamienicy, we wszystkich palacach, klasztorach i w kazdym domie maja byc pod dachem naczynia woda napelnione i w porzadki ogniowe, tj.: drabine, oseke, zelazem okuta, sikawke reczna i przynajmniej w pare wiaderek skorzanych lub drewnianych, kazdy posesor domu lub kamienicy niezwlocznie opatrzyc sie i te na zawsze w sieni kamienicy utrzymywac powinien, a po strychach nikt sie nie ma wazyc skladac sloniny, slomy, siana i zadnych innych palnych rzeczy. Przed domami pobudowano kamienne pacholki z okraglymi zaglebieniami, by mozna bylo gasic w nich pochodnie. Straznik na Wiezy Mariackiej czuwal dzien i noc wypatrujac, czy nie pojawiaja sie gdzies grozne jezyki ognia. Do swej dyspozycji mial czerwona choragiewke za dnia i czerwona latarnie w nocy, dzwon w ktory uderzal, no i oczywiscie trabke. W wypatrywaniu ognia w nocy pomagali stroze nocni, tzw. "halabardnicy", ktorzy w przypadku dostrzezenia gdzies pozaru mieli najpierw obudzic wszystkich mieszkajacych w poblizu, potem zas pedzic co sil pod wieze i za pomoca zwisajacego z niej drutu powiadomic straznika o niebezpieczenstwie. W roznych prawnych uregulowaniach nie zapomniano takze o typowych ludzkich reakcjach i starano sie je ksztaltowac, przewidujac nagrody i kary w zaleznosci od zachowania sie mieszkancow w czasie pozaru. I tak np. w kasie miejskiej na tego, kto pierwszy dobiegl do pozaru z wiadrem wody, czekala nagroda. Jesli zas ktos zjawil sie przy pozarze bez narzedzia ratunku, ryzykowal wiezienie. laziebnicy wraz z czeladnikami obowiazani byli dostarczyc wanny ze swoich lazni, a od 1794 r. odpowiedzialnosc za akcje ratunkowa spoczywala na kongregacji kupieckiej i cechu kominiarzy.
Wszystkie te srodki, choc - zwazywszy skromne mozliwosci techniczne - starannie obmyslane, nie mogly stanowic wystarczajacej ochrony. Pozary, te powstajace przypadkowo i te celowo wzniecane w czasach wojen przez nieprzyjacielskie wojska szturmujace lub opuszczajace miasto, dziesiatkowaly domy, palace, koscioly i klasztory. Przerazeni ludzie ratowali swoj dobytek, toczyli nierowna walke z plomieniami, starali sie zapobiec przenoszeniu sie ognia. Na prozno. Zwykle skuteczniejszy od ludzi okazywal sie deszcz albo korzystna zmiana kierunku wiatru. I jak zawsze tam, gdzie zawodzily mozliwosci wlasne, zrozpaczeni mieszkancy szukali pomocy opiekunow w niebie.
Za patrona od ognia, a takze od wojny i powodzi zaczeto uwazac sw. Floriana juz od VIII w. Poczatkowo lokalny kult z St. Florian zaczal promieniowac na coraz to nowe diecezje. Mniej wiecej od XV stulecia pojawily sie przedstawienia sw. Floriana gaszacego woda z wiadra plonacy u jego stop dom lub kosciol. W XVI w. taki wizerunek swietego dotarl z Niemiec do Polski i odtad jego podobizne malowano lub rzezbiono zwykle wraz z atrybutami patrona od ognia. Stalo sie tez wtedy powszechne poszukiwanie jego pomocy w sytuacji zagrozenia pozarem. W Polsce sw. Florian juz znacznie wczesniej zajal poczesne miejsce wsrod narodowych patronow. W 1184 r. dzieki staraniom biskupa krakowskiego Gedki i ksiecia Kazimierza Sprawiedliwego, sprowadzono do Polski z Rzymu jego relikwie. O tym, jak cialo tego meczennika trafilo najpierw do Rzymu, a potem do Polski, dowiadujemy sie z podan ubarwionych watkami fantastycznymi. Historie sprowadzenia relikwii sw. Floriana do Polski, opisuje w swojej kronice, pod rokiem 1184, Jan Dlugosz: "Papiez Lucjusz III chcac sie przychylic do ciaglych prosb monarchy polskiego Kazimierza, postanawia dac rzeczonemu ksieciu i katedrze krakowskiej cialo niezwyklego meczennika sw. Floriana. Na wieksza czesc zarowno swietego jak i Polakow, poslal kosci swietego ciala ksieciu polskiemu Kazimierzowi i katedrze krakowskiej przez biskupa Modeny Idziego. Ten, przybywszy ze swietymi szczatkami do Krakowa dwudziestego siodmego pazdziernika, zostal przyjety z wielkimi honorami, wsrod oznak powszechnej radosci i wesela przez ksiecia Kazimierza, biskupa krakowskiego Gedeona, wszystkie bez wyjatku stany i klasztory, ktore wyszly naprzeciw niego siedem mil. Wszyscy cieszyli sie, ze Polakom, za zmilowaniem Bozym, przybyl nowy oredownik i opiekun i ze katedra krakowska nabrala nowego blasku przez zlozenie w niej ciala slawnego meczennika. Tam tez zlozono wniesione w tlumnej procesji ludu rzeczone cialo, a przez ten zaszczytny depozyt rozeszla sie daleko i szeroko jego chwala. Na czesc sw. Meczennika biskup krakowski Gedeon zbudowal poza murami Krakowa, z wielkim nakladem kosztow, kosciol kunsztownej roboty, ktory dzieki laskawosci Bozej przetrwal dotad. Biskupa zas Modeny, Idziego, obdarowanego hojnie przez ksiecia Kazimierza i biskupa krakowskiego Gedeona, odprawiono do Rzymu. Od tego czasu zaczali Polacy, zarowno rycerze, jak mieszczanie i wiesniacy, na czesc i pamiatke sw. Floriana nadawac na chrzcie to imie". Opis jego meczenstwa pochodzi dopiero z VIII w. i trudno reczyc za szczegoly. Nie jest to jednak czysta legenda, odzwierciedla bowiem silne tradycje lokalne, ktorych czesc spisano w martyrologium z V w.
zycie i meczenska smierc sw. Floriana
Sw. Florian pochodzil z Lauriacum (Lorch), z rzymskiej prowincji Noricum Ripense. Urodzil sie w II polowie III w. n. e. W dzisiejszym Zeiselmauer (dawne Ceti) w Dolnej Austrii. Jego zycie przypadlo na czasy wielkiego przesladowania chrzescijan przez cesarza Dioklecjana (284 - 305). Cesarz Dioklecjan chcac ukrocic rozszerzanie sie wiary chrzescijanskiej wydal stosowne edykty, ktore w rzeczywistosci mialy na celu przesladowanie wyznawcow Chrystusa. Dioklecjan uznawal sie za posrednika miedzy bogami i ludzmi i wykonawce ich woli. Jako wybraniec Jowisza zadal posluszenstwa poddanych, poniewaz od bogow pochodzila jego wladza. Dioklecjan odnowil kult rzymskich bostw i byl nieprzejednanym wrogiem chrzescijanstwa.
W 302 r. cesarz usunal chrzescijan z wojska i urzedow, a w dwoch nastepnych latach wydal przeciw nim cztery edykty. Pierwszy zawieral zakaz kultu. Urzednicy cesarscy zazadali zwrotu naczyn liturgicznych i ksiag. Zarzadzono rowniez zburzenie kosciolow. Drugi edykt przewidywal aresztowanie wszystkich duchownych chrzescijanskich. Trzeci zapowiadal amnestie i uwolnienie z wiezien tych chrzescijan, ktorzy wezma udzial w skladaniu ofiar bogom rzymskim. Akt zlozenia ofiary traktowano jako swego rodzaju wyznanie wiary w bogow i wyparcie sie Chrystusa. Czwarty edykt nakazywal wszystkim mieszkancom cesarstwa zlozyc ofiare bogom pod grozba surowych kar: zeslania do pracy w kopalniach, tortur i smierci. Przesladowania chrzescijan, wywolane polityka religijna Dioklecjana, trwaly do 311 roku. Gdy edykty te dotarly do Noricum, prefekt Akwilin zaczal je dokladnie i gorliwie realizowac. Rozne byly postawy chrzescijan. Jedni "zalatwiali sobie" falszywe zaswiadczenia o zlozeniu ofiary, inni starali sie uciec i przeczekac nie pierwsza juz fale przesladowan. Byli wreszcie odstepcy od wiary. Okres przesladowan dal jednak Kosciolowi meczennikow, swiadczacych zyciem za prawdziwosc wiary. Jednym z nich byl Florian. W okresie przesladowan jawnie popieral chrzescijan i zachecal do wytrwania. W miescie Lauriacum w wyniku oblawy na wyznawcow Chrystusa pochwycono jedenascie osob, o ktorych dowiedzial sie Florian, zolnierz, szef wojskowej sluzby prefekta, byl chrzescijaninem. Sam udal sie do Lauriacum, gdzie dal sie aresztowac dawnym swoim podwladnym - zolnierzom. Namowy namiestnika cesarskiego, aby wyparl sie swojej wiary i zlozyl ofiare bogom rzymskim nie przyniosly rezultatu. Nie pomoglo bicie kijami ani inne tortury. Nie mogac wymusic wyrzeczenia wiary Akwilinus wydal rozkaz zabicia Floriana. Dnia 4 maja 304 r. na moscie, na rzece Anizie ustawiono pobitego i zmaltretowanego Floriana przywiazujac mu kamien do szyi. Modlacego sie Floriana, jeden z oprawcow stracil do rzeki. Podania odnoszace sie do odnalezienia i pochowania ciala meczennika wymieniaja swiatobliwa niewiaste Walerie, ktorej we snie mial sie ukazac sw. Florian, wskazujac miejsce, gdzie, strzezone przez orla, spoczywaly jego zwloki. Waleria odnalazla cialo i pogrzebala je w miejscowosci, ktora od imienia swietego nazwano St. Florian. W miejscu pochowku stanela najpierw kaplica, pozniej kosciol i klasztor benedyktynow, oddany potem kanonikom lateranskim, relikwie zas zabrano do Rzymu, by za posrednictwem swietego wyjednac miastu pokoj w czasach ciaglych napadow Grekow.
Patron i opiekun...
Sw. Florian stal sie patronem diecezji wiedenskiej i opiekunem strazakow. Na ogol przedstawia sie go jako rzymskiego legioniste. Przedstawiony jest jako rycerz Chrystusowy i patron walki z pozarem. Nosi roznorodne zbroje, helm, towarzyszy mu czesto rozwiniety sztandar, czasem tarcza i miecz. Od XIV wieku pojawia sie z naczyniem z woda, ktora gasi ogien, a to za sprawa cudownego ocalenia kosciola i czesci Kleparza z ogromnego pozaru Krakowa w 1528 r. W bochenskim kosciele Piotr Kornecki przedstawil go jako rycerza w zbroi z choragwia w lewej rece. Lekko pochylony prawa reka gasi pozar, wylewajac wode na rozszerzajacy sie plomien. Jego atrybutami m. in. sa: kamien mlynski i plonacy dom. Nie ma takze dokladnych wiadomosci, co dzialo sie z relikwiami swietego Meczennika. Polskiej delegacji, ktora przybyla do Rzymu w 1184 r. po relikwie jakiegos swietego, ktory moglby stac sie patronem calego narodu, nie bylo latwo wyjednac cialo meczennika, ktorego Rzym uwazal za swojego opiekuna, niemal gwaranta bezpieczenstwa. Wedlug legendy sam sw. Florian interweniowal, wyjawiajac papiezowi Lucjuszowi III swoja wole udania sie do polnocnego kraju. Z wielka dyskrecja, ale tez pod opieka znakomitej osobistosci - legata papieskiego, biskupa Modeny, Idziego, przywieziono cialo sw. Floriana do Krakowa. Jednak jeszcze przed bramami miasta, na podkrakowskim Kleparzu, w miejscu gdzie dzis wznosi sie kosciol pod wezwaniem swietego meczennika, woly ciagnace woz z relikwiami zatrzymaly sie i ruszyly w dalsza droge dopiero wtedy, gdy ksiaze Kazimierz Sprawiedliwy zlozyl przyrzeczenie, ze na tym miejscu stanie kosciol. Realizacja tego dziela rozpoczela sie juz w 1185 r., a pomiedzy rokiem 1208 i 1216 bl. Wincenty Kadlubek, wowczas biskup krakowski, konsekrowal ukonczona swiatynie. Z katedry wawelskiej sprowadzono uroczyscie czesc relikwii sw. Floriana, patrona kosciola i Kleparza. Gdy w 1366 r. Kazimierz Wielki przeksztalcal Kleparz w osobne miasto, od imienia patrona nazwal go Florencja. Nazwa ta byla wprawdzie uzywana przez dwa stulecia, lecz nigdy nie wyparla dawnej. Historie sprowadzenia relikwii sw. Floriana do Polski, tak opisuje w swojej kronice, pod rokiem 1184, Jan Dlugosz: "Papiez Lucjusz III chcac sie przychylic do ciaglych prosb monarchy polskiego Kazimierza, postanawia dac rzeczonemu ksieciu i katedrze krakowskiej cialo niezwyklego meczennika sw. Floriana. Na wieksza czesc zarowno swietego jak i Polakow, poslal kosci swietego ciala ksieciu polskiemu Kazimierzowi i katedrze krakowskiej przez biskupa Modeny Idziego. Ten, przybywszy ze swietymi szczatkami do Krakowa dwudziestego siodmego pazdziernika, zostal przyjety z wielkimi honorami, wsrod oznak powszechnej radosci i wesela przez ksiecia Kazimierza, biskupa krakowskiego Gedeona, wszystkie bez wyjatku stany i klasztory, ktore wyszly naprzeciw niego siedem mil. Wszyscy cieszyli sie, ze Polakom, za zmilowaniem Bozym, przybyl nowy oredownik i opiekun i ze katedra krakowska nabrala nowego blasku przez zlozenie w niej ciala slawnego meczennika. Tam tez zlozono wniesione w tlumnej procesji ludu rzeczone cialo, a przez ten zaszczytny depozyt rozeszla sie daleko i szeroko jego chwala. Na czesc sw. Meczennika biskup krakowski Gedeon zbudowal poza murami Krakowa, z wielkim nakladem kosztow, kosciol kunsztownej roboty, ktory dzieki laskawosci Bozej przetrwal dotad. Biskupa zas Modeny, Idziego, obdarowanego hojnie przez ksiecia Kazimierza i biskupa krakowskiego Gedeona, odprawiono do Rzymu. Od tego czasu zaczali Polacy, zarowno rycerze, jak mieszczanie i wiesniacy, na czesc i pamiatke sw. Floriana nadawac na chrzcie to imie".
Kult sw. Floriana w Polsce
W 1436 r. Sw. Florian zostal zaliczony, wraz ze swietym Wojciechem, Stanislawem i Waclawem do glownych patronow Polski. Kult sw. Floriana przybieral rozne formy. Organizowane byly uroczyste procesje z katedry do kosciola sw. Floriana, podczas ktorych niesiono relikwiarz z glowa swietego. Od czasu wielkiego pozaru Kleparza w 1528 r., kiedy to nadprzyrodzonej interwencji patrona od ognia przypisano cudowne ocalenie swiatyni, kult sw. Floriana stal sie jeszcze zywszy. W Klejnotach stolecznego miasta Krakowa Piotra Hiacynta Pruszcza czytamy, ze w tymze pozarze byl widziany sw. Floryan w powietrzu z naczyniem wody, zalewajac kosciol pod jego tytulem zmurowany; po tem widzeniu on pozar ogniowy zaraz ugasil, za co Panu Bogu i po dzis dzien w poniedzialek przywodny przy mszy swietej obywatele z postronnymi ludzmi swietemu Floryanowi dziekuja. Tylko raz w roku w czasie tej Mszy swietej dziekczynnej zapalano wielka swiece, ustawinona posrodku kosciola pod krucyfiksem. Zwyczaj palenia swiecy przetrwal po dzis dzien. Od czasu ocalenia kosciola pod wezwaniem sw. Floriana na Kleparzu zaczeto czcic Floriana jako patrona od pozaru a strazacy jako swojego patrona. Z biegiem lat sw. Floriana zaczeli czcic nie tylko strazacy, ale takze wszyscy, ktorzy na co dzien ocieraja sie o ogien, jak: hutnicy, metalowcy, kominiarze.
Na przestrzeni wiekow sw. Florian stanowil takze natchnienie dla artystow. Powstalo wiele rzezb, np. piekny posag z czerwonego marmuru w kaplicy Zygmuntowskiej; drzeworytow i obrazow, jak chocby najstarszy wizerunek sw. Floriana w tryptyku Swietej Trojcy, w kaplicy Swietego Krzyza na Wawelu czy wielki obraz malowany przez Jana Trycjusza, nadwornego malarza krola Jana III Sobieskiego, w glownym oltarzu kosciola
Przybysze niemieccy formulowali te prosbe o opieke w calkiem inny sposob: Heilig Florian, schutze mein Haus und zunde das andere an!, czyli: Sw. Florianie, oszczedz moj dom i podpal inny. Widac panowalo wsrod nich przekonanie, ze bezlitosne plomienie musza zebrac swoje zniwo.
Plaga dawnych miast byly pozary. Co gorsza, o regularnej strazy ogniowej nikomu sie wtedy jeszcze nie snilo, a ciasna zabudowa ulic, brak wodociagow, wreszcie sam material, z ktorego wznoszono domy - glownie drewno i sloma - przekreslaly szanse czlowieka w walce z zywiolem ognia. Nie znaczy to wcale, ze nasi pra, pradziadowie biernie przygladali sie swym trawionym przez plomienie domostwom. Do obrony przed ogniem poprzez sprawowany urzad zobowiazane byly konkretne osoby. W dawnym Krakowie byl to najpierw tzw. hutman ratuszny, ktory o wiele rzeczy w miescie musial miec staranie, a do jego powinnosci nalezalo, aby dla wszystkich przypadkow i rzadu, tak niebezpiecznosci, jako gwaltow, ognia i wszelkiego ochedostwa dla zarazy przez smrody, gnoje i blota, w miescie pilnie dogladal. W czasach nieco pozniejszych sami mieszkancy mieli obowiazek ochrony swych domow przed pozarami. Wlasciciele co dziesiatego domu - stad nazwa "dziesietnicy dozorcow cyrkulowych" - mieli sprawowac dozor nad porzadkami i bezpieczenstwem od ognia w owych dziesieciu domach. Magistrat wydawal przepisy, majace zapobiec pozarom. W kazdej kamienicy, we wszystkich palacach, klasztorach i w kazdym domie maja byc pod dachem naczynia woda napelnione i w porzadki ogniowe, tj.: drabine, oseke, zelazem okuta, sikawke reczna i przynajmniej w pare wiaderek skorzanych lub drewnianych, kazdy posesor domu lub kamienicy niezwlocznie opatrzyc sie i te na zawsze w sieni kamienicy utrzymywac powinien, a po strychach nikt sie nie ma wazyc skladac sloniny, slomy, siana i zadnych innych palnych rzeczy. Przed domami pobudowano kamienne pacholki z okraglymi zaglebieniami, by mozna bylo gasic w nich pochodnie. Straznik na Wiezy Mariackiej czuwal dzien i noc wypatrujac, czy nie pojawiaja sie gdzies grozne jezyki ognia. Do swej dyspozycji mial czerwona choragiewke za dnia i czerwona latarnie w nocy, dzwon w ktory uderzal, no i oczywiscie trabke. W wypatrywaniu ognia w nocy pomagali stroze nocni, tzw. "halabardnicy", ktorzy w przypadku dostrzezenia gdzies pozaru mieli najpierw obudzic wszystkich mieszkajacych w poblizu, potem zas pedzic co sil pod wieze i za pomoca zwisajacego z niej drutu powiadomic straznika o niebezpieczenstwie. W roznych prawnych uregulowaniach nie zapomniano takze o typowych ludzkich reakcjach i starano sie je ksztaltowac, przewidujac nagrody i kary w zaleznosci od zachowania sie mieszkancow w czasie pozaru. I tak np. w kasie miejskiej na tego, kto pierwszy dobiegl do pozaru z wiadrem wody, czekala nagroda. Jesli zas ktos zjawil sie przy pozarze bez narzedzia ratunku, ryzykowal wiezienie. laziebnicy wraz z czeladnikami obowiazani byli dostarczyc wanny ze swoich lazni, a od 1794 r. odpowiedzialnosc za akcje ratunkowa spoczywala na kongregacji kupieckiej i cechu kominiarzy.
Wszystkie te srodki, choc - zwazywszy skromne mozliwosci techniczne - starannie obmyslane, nie mogly stanowic wystarczajacej ochrony. Pozary, te powstajace przypadkowo i te celowo wzniecane w czasach wojen przez nieprzyjacielskie wojska szturmujace lub opuszczajace miasto, dziesiatkowaly domy, palace, koscioly i klasztory. Przerazeni ludzie ratowali swoj dobytek, toczyli nierowna walke z plomieniami, starali sie zapobiec przenoszeniu sie ognia. Na prozno. Zwykle skuteczniejszy od ludzi okazywal sie deszcz albo korzystna zmiana kierunku wiatru. I jak zawsze tam, gdzie zawodzily mozliwosci wlasne, zrozpaczeni mieszkancy szukali pomocy opiekunow w niebie.
Za patrona od ognia, a takze od wojny i powodzi zaczeto uwazac sw. Floriana juz od VIII w. Poczatkowo lokalny kult z St. Florian zaczal promieniowac na coraz to nowe diecezje. Mniej wiecej od XV stulecia pojawily sie przedstawienia sw. Floriana gaszacego woda z wiadra plonacy u jego stop dom lub kosciol. W XVI w. taki wizerunek swietego dotarl z Niemiec do Polski i odtad jego podobizne malowano lub rzezbiono zwykle wraz z atrybutami patrona od ognia. Stalo sie tez wtedy powszechne poszukiwanie jego pomocy w sytuacji zagrozenia pozarem. W Polsce sw. Florian juz znacznie wczesniej zajal poczesne miejsce wsrod narodowych patronow. W 1184 r. dzieki staraniom biskupa krakowskiego Gedki i ksiecia Kazimierza Sprawiedliwego, sprowadzono do Polski z Rzymu jego relikwie. O tym, jak cialo tego meczennika trafilo najpierw do Rzymu, a potem do Polski, dowiadujemy sie z podan ubarwionych watkami fantastycznymi. Historie sprowadzenia relikwii sw. Floriana do Polski, opisuje w swojej kronice, pod rokiem 1184, Jan Dlugosz: "Papiez Lucjusz III chcac sie przychylic do ciaglych prosb monarchy polskiego Kazimierza, postanawia dac rzeczonemu ksieciu i katedrze krakowskiej cialo niezwyklego meczennika sw. Floriana. Na wieksza czesc zarowno swietego jak i Polakow, poslal kosci swietego ciala ksieciu polskiemu Kazimierzowi i katedrze krakowskiej przez biskupa Modeny Idziego. Ten, przybywszy ze swietymi szczatkami do Krakowa dwudziestego siodmego pazdziernika, zostal przyjety z wielkimi honorami, wsrod oznak powszechnej radosci i wesela przez ksiecia Kazimierza, biskupa krakowskiego Gedeona, wszystkie bez wyjatku stany i klasztory, ktore wyszly naprzeciw niego siedem mil. Wszyscy cieszyli sie, ze Polakom, za zmilowaniem Bozym, przybyl nowy oredownik i opiekun i ze katedra krakowska nabrala nowego blasku przez zlozenie w niej ciala slawnego meczennika. Tam tez zlozono wniesione w tlumnej procesji ludu rzeczone cialo, a przez ten zaszczytny depozyt rozeszla sie daleko i szeroko jego chwala. Na czesc sw. Meczennika biskup krakowski Gedeon zbudowal poza murami Krakowa, z wielkim nakladem kosztow, kosciol kunsztownej roboty, ktory dzieki laskawosci Bozej przetrwal dotad. Biskupa zas Modeny, Idziego, obdarowanego hojnie przez ksiecia Kazimierza i biskupa krakowskiego Gedeona, odprawiono do Rzymu. Od tego czasu zaczali Polacy, zarowno rycerze, jak mieszczanie i wiesniacy, na czesc i pamiatke sw. Floriana nadawac na chrzcie to imie". Opis jego meczenstwa pochodzi dopiero z VIII w. i trudno reczyc za szczegoly. Nie jest to jednak czysta legenda, odzwierciedla bowiem silne tradycje lokalne, ktorych czesc spisano w martyrologium z V w.
zycie i meczenska smierc sw. Floriana
Sw. Florian pochodzil z Lauriacum (Lorch), z rzymskiej prowincji Noricum Ripense. Urodzil sie w II polowie III w. n. e. W dzisiejszym Zeiselmauer (dawne Ceti) w Dolnej Austrii. Jego zycie przypadlo na czasy wielkiego przesladowania chrzescijan przez cesarza Dioklecjana (284 - 305). Cesarz Dioklecjan chcac ukrocic rozszerzanie sie wiary chrzescijanskiej wydal stosowne edykty, ktore w rzeczywistosci mialy na celu przesladowanie wyznawcow Chrystusa. Dioklecjan uznawal sie za posrednika miedzy bogami i ludzmi i wykonawce ich woli. Jako wybraniec Jowisza zadal posluszenstwa poddanych, poniewaz od bogow pochodzila jego wladza. Dioklecjan odnowil kult rzymskich bostw i byl nieprzejednanym wrogiem chrzescijanstwa.
W 302 r. cesarz usunal chrzescijan z wojska i urzedow, a w dwoch nastepnych latach wydal przeciw nim cztery edykty. Pierwszy zawieral zakaz kultu. Urzednicy cesarscy zazadali zwrotu naczyn liturgicznych i ksiag. Zarzadzono rowniez zburzenie kosciolow. Drugi edykt przewidywal aresztowanie wszystkich duchownych chrzescijanskich. Trzeci zapowiadal amnestie i uwolnienie z wiezien tych chrzescijan, ktorzy wezma udzial w skladaniu ofiar bogom rzymskim. Akt zlozenia ofiary traktowano jako swego rodzaju wyznanie wiary w bogow i wyparcie sie Chrystusa. Czwarty edykt nakazywal wszystkim mieszkancom cesarstwa zlozyc ofiare bogom pod grozba surowych kar: zeslania do pracy w kopalniach, tortur i smierci. Przesladowania chrzescijan, wywolane polityka religijna Dioklecjana, trwaly do 311 roku. Gdy edykty te dotarly do Noricum, prefekt Akwilin zaczal je dokladnie i gorliwie realizowac. Rozne byly postawy chrzescijan. Jedni "zalatwiali sobie" falszywe zaswiadczenia o zlozeniu ofiary, inni starali sie uciec i przeczekac nie pierwsza juz fale przesladowan. Byli wreszcie odstepcy od wiary. Okres przesladowan dal jednak Kosciolowi meczennikow, swiadczacych zyciem za prawdziwosc wiary. Jednym z nich byl Florian. W okresie przesladowan jawnie popieral chrzescijan i zachecal do wytrwania. W miescie Lauriacum w wyniku oblawy na wyznawcow Chrystusa pochwycono jedenascie osob, o ktorych dowiedzial sie Florian, zolnierz, szef wojskowej sluzby prefekta, byl chrzescijaninem. Sam udal sie do Lauriacum, gdzie dal sie aresztowac dawnym swoim podwladnym - zolnierzom. Namowy namiestnika cesarskiego, aby wyparl sie swojej wiary i zlozyl ofiare bogom rzymskim nie przyniosly rezultatu. Nie pomoglo bicie kijami ani inne tortury. Nie mogac wymusic wyrzeczenia wiary Akwilinus wydal rozkaz zabicia Floriana. Dnia 4 maja 304 r. na moscie, na rzece Anizie ustawiono pobitego i zmaltretowanego Floriana przywiazujac mu kamien do szyi. Modlacego sie Floriana, jeden z oprawcow stracil do rzeki. Podania odnoszace sie do odnalezienia i pochowania ciala meczennika wymieniaja swiatobliwa niewiaste Walerie, ktorej we snie mial sie ukazac sw. Florian, wskazujac miejsce, gdzie, strzezone przez orla, spoczywaly jego zwloki. Waleria odnalazla cialo i pogrzebala je w miejscowosci, ktora od imienia swietego nazwano St. Florian. W miejscu pochowku stanela najpierw kaplica, pozniej kosciol i klasztor benedyktynow, oddany potem kanonikom lateranskim, relikwie zas zabrano do Rzymu, by za posrednictwem swietego wyjednac miastu pokoj w czasach ciaglych napadow Grekow.
Patron i opiekun...
Sw. Florian stal sie patronem diecezji wiedenskiej i opiekunem strazakow. Na ogol przedstawia sie go jako rzymskiego legioniste. Przedstawiony jest jako rycerz Chrystusowy i patron walki z pozarem. Nosi roznorodne zbroje, helm, towarzyszy mu czesto rozwiniety sztandar, czasem tarcza i miecz. Od XIV wieku pojawia sie z naczyniem z woda, ktora gasi ogien, a to za sprawa cudownego ocalenia kosciola i czesci Kleparza z ogromnego pozaru Krakowa w 1528 r. W bochenskim kosciele Piotr Kornecki przedstawil go jako rycerza w zbroi z choragwia w lewej rece. Lekko pochylony prawa reka gasi pozar, wylewajac wode na rozszerzajacy sie plomien. Jego atrybutami m. in. sa: kamien mlynski i plonacy dom. Nie ma takze dokladnych wiadomosci, co dzialo sie z relikwiami swietego Meczennika. Polskiej delegacji, ktora przybyla do Rzymu w 1184 r. po relikwie jakiegos swietego, ktory moglby stac sie patronem calego narodu, nie bylo latwo wyjednac cialo meczennika, ktorego Rzym uwazal za swojego opiekuna, niemal gwaranta bezpieczenstwa. Wedlug legendy sam sw. Florian interweniowal, wyjawiajac papiezowi Lucjuszowi III swoja wole udania sie do polnocnego kraju. Z wielka dyskrecja, ale tez pod opieka znakomitej osobistosci - legata papieskiego, biskupa Modeny, Idziego, przywieziono cialo sw. Floriana do Krakowa. Jednak jeszcze przed bramami miasta, na podkrakowskim Kleparzu, w miejscu gdzie dzis wznosi sie kosciol pod wezwaniem swietego meczennika, woly ciagnace woz z relikwiami zatrzymaly sie i ruszyly w dalsza droge dopiero wtedy, gdy ksiaze Kazimierz Sprawiedliwy zlozyl przyrzeczenie, ze na tym miejscu stanie kosciol. Realizacja tego dziela rozpoczela sie juz w 1185 r., a pomiedzy rokiem 1208 i 1216 bl. Wincenty Kadlubek, wowczas biskup krakowski, konsekrowal ukonczona swiatynie. Z katedry wawelskiej sprowadzono uroczyscie czesc relikwii sw. Floriana, patrona kosciola i Kleparza. Gdy w 1366 r. Kazimierz Wielki przeksztalcal Kleparz w osobne miasto, od imienia patrona nazwal go Florencja. Nazwa ta byla wprawdzie uzywana przez dwa stulecia, lecz nigdy nie wyparla dawnej. Historie sprowadzenia relikwii sw. Floriana do Polski, tak opisuje w swojej kronice, pod rokiem 1184, Jan Dlugosz: "Papiez Lucjusz III chcac sie przychylic do ciaglych prosb monarchy polskiego Kazimierza, postanawia dac rzeczonemu ksieciu i katedrze krakowskiej cialo niezwyklego meczennika sw. Floriana. Na wieksza czesc zarowno swietego jak i Polakow, poslal kosci swietego ciala ksieciu polskiemu Kazimierzowi i katedrze krakowskiej przez biskupa Modeny Idziego. Ten, przybywszy ze swietymi szczatkami do Krakowa dwudziestego siodmego pazdziernika, zostal przyjety z wielkimi honorami, wsrod oznak powszechnej radosci i wesela przez ksiecia Kazimierza, biskupa krakowskiego Gedeona, wszystkie bez wyjatku stany i klasztory, ktore wyszly naprzeciw niego siedem mil. Wszyscy cieszyli sie, ze Polakom, za zmilowaniem Bozym, przybyl nowy oredownik i opiekun i ze katedra krakowska nabrala nowego blasku przez zlozenie w niej ciala slawnego meczennika. Tam tez zlozono wniesione w tlumnej procesji ludu rzeczone cialo, a przez ten zaszczytny depozyt rozeszla sie daleko i szeroko jego chwala. Na czesc sw. Meczennika biskup krakowski Gedeon zbudowal poza murami Krakowa, z wielkim nakladem kosztow, kosciol kunsztownej roboty, ktory dzieki laskawosci Bozej przetrwal dotad. Biskupa zas Modeny, Idziego, obdarowanego hojnie przez ksiecia Kazimierza i biskupa krakowskiego Gedeona, odprawiono do Rzymu. Od tego czasu zaczali Polacy, zarowno rycerze, jak mieszczanie i wiesniacy, na czesc i pamiatke sw. Floriana nadawac na chrzcie to imie".
Kult sw. Floriana w Polsce
W 1436 r. Sw. Florian zostal zaliczony, wraz ze swietym Wojciechem, Stanislawem i Waclawem do glownych patronow Polski. Kult sw. Floriana przybieral rozne formy. Organizowane byly uroczyste procesje z katedry do kosciola sw. Floriana, podczas ktorych niesiono relikwiarz z glowa swietego. Od czasu wielkiego pozaru Kleparza w 1528 r., kiedy to nadprzyrodzonej interwencji patrona od ognia przypisano cudowne ocalenie swiatyni, kult sw. Floriana stal sie jeszcze zywszy. W Klejnotach stolecznego miasta Krakowa Piotra Hiacynta Pruszcza czytamy, ze w tymze pozarze byl widziany sw. Floryan w powietrzu z naczyniem wody, zalewajac kosciol pod jego tytulem zmurowany; po tem widzeniu on pozar ogniowy zaraz ugasil, za co Panu Bogu i po dzis dzien w poniedzialek przywodny przy mszy swietej obywatele z postronnymi ludzmi swietemu Floryanowi dziekuja. Tylko raz w roku w czasie tej Mszy swietej dziekczynnej zapalano wielka swiece, ustawinona posrodku kosciola pod krucyfiksem. Zwyczaj palenia swiecy przetrwal po dzis dzien. Od czasu ocalenia kosciola pod wezwaniem sw. Floriana na Kleparzu zaczeto czcic Floriana jako patrona od pozaru a strazacy jako swojego patrona. Z biegiem lat sw. Floriana zaczeli czcic nie tylko strazacy, ale takze wszyscy, ktorzy na co dzien ocieraja sie o ogien, jak: hutnicy, metalowcy, kominiarze.
Na przestrzeni wiekow sw. Florian stanowil takze natchnienie dla artystow. Powstalo wiele rzezb, np. piekny posag z czerwonego marmuru w kaplicy Zygmuntowskiej; drzeworytow i obrazow, jak chocby najstarszy wizerunek sw. Floriana w tryptyku Swietej Trojcy, w kaplicy Swietego Krzyza na Wawelu czy wielki obraz malowany przez Jana Trycjusza, nadwornego malarza krola Jana III Sobieskiego, w glownym oltarzu kosciola