Wies Czyzowice jest wioska bardzo stara. Pierwsza wzmianka o niej siega posrednio do drugiej polowy XII wieku.
Wystepuje w postaci "Czykowice" w dokumencie dotyczacym wsi dziesietnych dla Kolegiaty sw. Krzyza w Opolu.

Sadzac z kategorii gospodarstw (siodlacze) i ukladzie rol (a niespotykanych we wsiach istniejacych na prawie polskim) wies ta musiala, obok starych Czyzowic, powstac na prawie niemieckim, ktore to zostalo wprowadzone na przelomie XII i XIII wieku, a charakteryzowalo sie powstawaniem nowych osad na terenach dotychczas nie zaludnionych. Wglebiajac sie w historie, moznaby przypuszczac, ze stara wies Czyzowice byla zlokalizowana na wzgorzu zwanym "Czacza", w zachodniej czesci wsi. Jak legenda niesie stal tam zamek, ktory ulegl zapadneciu. Usytuowanie "zamku" na wzgorzu bylo znamienne dla sredniowiecznych grodow, ktore byly lokalizowane na terenach trudno dostepnych, co stanowilo dobra obrone w czasie najazdow nieprzyjaciol.

Z pierwszych wzmianek wynika, ze w Czyzowicach istnialy trzy domostwa z 16 mieszkancami, polozone nad strumykiem plynacym na wschod (chodzi tu prawdopodobnie o dzielnice Czyzowic zwana "Kaczy Dol"). Jak podaja kroniki, nazwa wsi pochodzi z roku 1652, od mieszkanca zwanego "Czyz". Na poczatku XVI wieku, kiedy to na Slasku powstaja majatki feudalne wyodrebniajace sie z dawnych ksiestw, Czyzowice staja sie wlasnoscia Panstwa Stanowego miasta Wodzislaw (1515). Wies w tym czasie byla podzielona na trzy czesci: od polnocnej strony wioski mieszkali gospodarze, ktorzy swoimi konnymi zaprzegami musieli obrabiac role, wozic drewno z lasu itp; od poludniowej strony mieszkali gospodarze i zagrodniki - ci trudnili sie pracami polnymi, natomiast w srodku wsi mieszkali chalupnicy, ktorzy wykonywali wszelkiego rodzaju prace reczne i lesne. Wazne miejsce w zyciu wsi zajmowala hodowla ryb, poczatkowo z wykorzystaniem naturalnych zbiornikow wodnych, z czasem doskonalona i rozwijana na szeroka skale przez budowe calych ciagow stawow. Momentem przelomowym bylo pojawienie sie w XV wieku przesadkowej hodowli karpia. Pomniki tej historii przetrwaly do dzis w postaci grobli (walow), ktore usytuowane sa w dolinie biegnacej po polnocnej i wschodniej stronie wsi. Jeden z najwiekszych usypanych walow znajdujacy sie w dzielnicy Czyzowic zwanej "Pendzich" ma dlugosc pol kilometra i wysokosc w punkcie szczytowym - 10m. Duzy wal ziemny zlokalizowany jest rowniez po stronie zachodniej Czyzowic obok tzw. "Belskiej Kepy", w sasiedztwie wyzej opisanego "zamku".

Sledzac dalszy los historii wsi napotykamy na wzmianke z 1650 roku, ktora mowi o sprzedazy piwa do wsi Czyzowice przez uprawnionych do tego mieszkancow Wodzislawia.

Kolejne daty to rok 1652 i 1679. W tych latach odbyly sie notowane wizytacje biskupie parafii Jedlownik, do ktorej nalezaly Czyzowice.

W 1680 roku pojawia sie wzmianka o istniejacej karczmie w Czyzowicach, ktorej karczmarzem byl wowczas Maciej od zawodu Karczmarzem zwany. Z tego samego roku pochodzi pierwszy spis mieszkancow Czyzowic. Czyzowice posiadaly rowniez mlyn wodny. Pierwsza wzmianka o istniejacym mlynie Pendzichowskim na obszarze Czyzowic pochodzi z 1691 roku, mlynarzem byl wowczas Walenty Placzek. Idac z mlyna Pendzichowskiego do Czyzowic czy do Gorzyc, trzeba bylo przechodzic przez las, ktory jeszcze ok. 1800 roku zaslanial tu widok na poludnie i na zachod od mlyna. Nalezy tutaj zaznaczyc, ze mlyn ten byl czynny do roku 1952. Z 1706 r. pochodzi wzmianka o Wojcie Gminnym, ktorym byl Walenty Kubosz, a z 1711 roku wzmianka o koscielnym w Jedlowniku, ktorym byl Andryss Pawlitza z Czyzowic.

Na mapie z 1736 roku oprocz kilkudziesieciu stawow widac duzy staw przypominajacy jezioro na terenie "Pendzicha" rozciagajacy sie od strony Czyzowic do Turzy Wielkiej, a w drugim kierunku do Turzy Malej, zapora dla tego stawu byl wyzej opisany wal. Pierwszy szczegolowy opis Czyzowic pochodzi z 1772 roku, mowi on o tym, ze wies Czyzowice lezy "3/4 mili od Wodzislawia, 834 stopy n. p. m., posiada 27 gospodarstw chlopskich, 22 zagrodnikow i chalupnikow, 6 komornikow i 183 mieszkancow, wszyscy zobowiazani do robot i danin dla pana". Czyzowice zawsze nalezaly do wlasciciela Wodzislawia.

Osiem lat pozniej, w 1780 r. w Czyzowicach naliczono 25 siodlakow, 14 zagrodnikow, 4 chalupnikow tj. 43 gospodarstwa oraz mlyn Pawelec. Z 1800 roku pochodzi wzmianka mowiaca o tym, ze tutejsze dzieci w wieku szkolnym uczeszczaja do szoly miejskiej w Wodzislawiu i gmina placi za to oplaty szkolnej 5 talarow 10 groszy srebrnych rektorowi szkoly. Jest tutaj rowniez mowa o pieczeci gminnej na ktorej widac godlo Czyzowic w postaci kosy i cepa razem skrzyzowanych, a w srodku znajduja sie grabie. Znajdujemy je najpierw na pieczeci niemieckiej z poczatku XIX w., ktora ma napis: GEM CZIRSOWITZ RYBNIKER KREIS i jest wycisnieta na dokumencie z 1835 roku w Archiwum Starostwa Rybnickiego. W 1808 roku wladze pruskie wprowadzajaca w zycie tzw. Ordynacje Miejska znoszaca wlasnosc prywatna miast, powstaje wowczas w Wodzislawiu tzw. magistrat miejski. Do roku 1818 Czyzowice naleza do powiatu Pszczynskiego, a pozniej do nowo powstalego powiatu Rybnickiego.

Od roku 1820 nastepuje uwlaszczenie chlopow w Czyzowicach i sasiednich okolicach, co spowodowalo rozdrobnienie wiekszych gospodarstw, gdyz teraz gospodarze stali sie wlascicielami gruntow i dowolnie dysponowali swoja ziemia. W 1826 roku wies liczyla w 66 domach 370 dusz, a cztery lata pozniej juz 571 mieszkancow, 75 zagrod, 1 przysiolek, 1 nadlesnictwo i 1 mlyn. Czyzowice nalezaly wowczas do Rejencji Opolskiej, wyzszy sad krajowy znajdowal sie w Raciborzu, a poczta w Wodzislawiu. Nastepna wzmianka pochodzi z 1861, mowi ona o 700 mieszkancach, w tym 4 ewangelikow, 10 powyzej 70 lat, 1 pow. 80 lat. W 145 gospodarstwach domowych i 118 domach mieszkalnych, 1 mlyn wodny, 58 innych budynkow zwiazanych z rolnictwem. Mieszkancy mowili wylacznie po polsku.

W 1873 roku zbudowano Szkole Podstawowa, a w latach 1884 - 1886 powstawala kolej na odcinku Wodzislaw - Chalupki, budowana przez Spolke Akcyjna "Wilhelmsbahn". Pierwszy pociag przejechal przez Czyzowice 1.10.1886 r.


Na podst. artykulu:
Piotr Pawlica "Dzieje i pradzieje Czyzowic"
U NAS, 5.1993.